ROBERT ETA CLARA SHUMANN

                                                                 

       ROBERT ETA CLARA                    SHUMANN

Robert (1810-1856) eta Clara ( 1819-1896)

Robert Shumann oso gizon isila izan zen, ez zuen asko hitz egiteko joerarik, aldiz puruak erretzea atsegin zuen eta konposatzen zuenean erretzen zuen batez ere. 

Sarritan beste planeta bateko gizakia zela zirudien, burua  amets, fantasia eta poesiaz beterik baitzuen. Liburuak eta irakurtzea musika bezainbeste maitatzen zuen.

Shumann musikari erromantiko bat zen. Bere pentsamendu eta musikak mundu ederrago, dramatiko , magiko  batean sortua zela zirudien, eta inola ere  ez mundu errealean.  Aldiz, beste hainbat kontutan oso praktikoa zen eta irabazten eta gastatzen zuenaren kontu zehatzak idazten zituen bere koadernoetan. Behar bada bere aita Agustengatik zetorkion jarrera hori. Bere aita, editorea, eta liburugilea zen;  eta berak pasioz betetako nobelak , nobela estralurtarrak ,baina baita ere zuzenbideen liburu bat idatzi zituen.  Gaur egungo “paginas amarillas” en antzeko zerbait,  Roberti 16 urte zituela  aita hil zitzaion eta amaren ardurapean geratu zen. Amak Zuzenbidea ikastera behartu zuen nahiz eta berak  idazle eta konpositore izan nahi. Baina 19 urteekin  Friedrick Wieck piano irakaslea ezagutu zuten eta honek  bere etxera eraman zuen pianoa ikastera.

Wieck irakasleak alaba bat zuen Clara izenekoa. Robert beraien etxera joan zenean, Clarak  11 urte zituen eta jada  piano-jole bikaina zen.  Bere aita arro zegoen bere alabaz. Robert ibilalditxoak egitera irteten zenean, izarrak txoriak, zuhaitzak eta loreak  buruan zituela, Clara bere atzetik joaten zen lurrera begira eta  atorratik eusten zion harri handiren  bat ikusten zuenean. Eta ondorengoa ba…. Clara handitu zen eta Robert ohartu zen  Clara ez zegoela batere gaizki eta… maitemindu egin ziren.

 Wieck aitari ez zitzaion batere gustatu eta izugarri haserretu zen ez baitzegoen hori bere planetan: diru gehiegirik ez zuen, dezente edaten zuen eta oso arraroa zen gizon bat  ez zuen nahi bere alabarentzat.

Baina Robertek ez zuen amore eman, izugarri tristatu bazen ere  bere ikasketak hobetzen buru-belarri jardun zuen;  hainbeste , non behatzak luzatzeko makina bat asmatu zuen, eta ondorioz bere behatzak izorratu zituen eta ezin izan zuen gehiago pianorik jo. Aldiz, bere konposizioak  eta idazlanak izena eta maila hartzen hasi ziren. Musika aldizkari bat sortu zuen, hainbat artikulu idazten zituen eta  kritiko  fama ona hartu zuen. Gainera, Clara inspirazio bezala hartuta  pianorako piezak idatzi zituen.

RENANA EDO 3. SINFONIA

Clarak borroka baten erdian aurkitzen zuen bere burua. Alde batetik, bere alabarengan izugarrizko eragina  zuen aita zegoen, izaera eta jarrera  gogor xamarrak zituena( Clararen amak  bere senarra aspaldian utzi zuen ). Eta bestetik, Robert neurotikoa ,baina maite zuena. Ezin zutenez elkar ikusi  idatziz mantendu zuten beraien arteko harremana. Maitaleek aita  epaitegira eraman zuten ezkontzeko baimena eskatzeko eta irabazi egin zuten.

Ezkondu eta pozik bizi ziren , baina laster iritsi ziren arazoak.  Clarak kontzertuak ematen jarraitu nahi zuen, baina Robertek etxean geratu, umeak eduki eta hauek zaintzea nahi zuen.

Roberti ez zitzaion bidaiatzea gustatzen , konposatzeko lasaitasuna behar zuen,  eta emakume batek garai haietan ezin zuen bakarrik bidaiatu  (ez zegoen ondo ikusia  senarrik gabe  bidaiatzea). Ondorioz, Clara munduko pianistarik  onenetakoa  kontzertuak ezin eskaini gelditu zen.

Hala eta guztiz ere elkarrekin jarraitu zuten eta zazpi seme-alaba izan zituzten.

 Robertek 34 urte zituela depresioan erortzen hasi zen eta aldaketa bat behar zuela pentsatuz egunkaria saldu eta Dresdera joan ziren eta han idatzi zuen bere opera bakarra “ Genoveva"

40 urte zituela Dusseldorf hiriko  musika  zuzendari izendatu zuten , hau da,  hiriko orkestra eta abesbatzak zuzendu behar zituen eta besteei erakutsi nola interpretatu. Baina irakastea ere ez zen bere indargunea. Zuzendari izan da ere giza harremanak lantzea oso zaila egiten zitzaion, jendearekin harremanetan  egotea oso lan zaila zen beretzat, ez zuen apenas hitzik egiten.  Noski postutik kendu zuten.

Garai haietan gazte baten bisita jaso zuten eta familia guztia beraz maitemindu zen. Umeentzat ,  akrobazia ikaragarriak egiten zituen gaztea zen; Robertek , konpositore bikain bat antzeman zuen  eta Clararentzat, gazte  benetan ederra zen. Brahms zen gazte hura.

SCHUMANNEN MAITASUN KANTUAK

Robert erotzen  hasi zen eta psikiatriko batean amaitu zuen. Clarak ezin zuen bisitatu ,medikuek ez baitzioten aholkatzen. Brahms zen Robert bisitatzen zuen bakarra.

Orduan Clara bidaiatzen eta kontzertuak eskaintzen hasi zen.  Brahms eta Clara  maitemindu  egin ziren .

Robertek   hildako bizi bat zen, bakarrik ,lagunik eta familiarik gabe eta bizitzarekin inongo harremanik gabe bizi zelako. Garai horretan lan asko idatzi zituen, batez ere fugak bere ideiak antolatzeko , baino asko eta asko hautsi egin zituen. Gauza da inorekin komunikatzeko edo harremanik izateko gaitasunik gabe amaitu zuela.  Bi urte beranduago hil zen.

Robertek ez zuen enkarguz konposatzen, baizik eta berak behar zuelako, barruko bere inspirazio eta beharrei erantzuteko. Pianorako obra zoragarri asko idatzi zituen.

Clara beste berrogei urtez bizitu zen eta kontzertuak ematen jarraitu zuen, batez ere  Robertek idatzitakoak,

SCHUMANNEN ABESTIAK

 Ç



PIANORAKO KONTZERTUA


PIANORAKO BOSTEKOA

UDABERRIA

ANTONIO LUCIO VIVALDI (1678-1741)

ROBERT SCHUMANN (1810-1856)

JOHANN STRAUSS  semea ( 1825-1899)

XABIER LIZARDI (1896-1933)








XABIER LETE (1944-2010)

PABLO SARASATE      (1844-1908)

Pablo Sarasate 1844. urteko martxoaren 10ean jaio zen, Iruñeko San Nikolas kalean, eta bataiatu zutenean Martin Meliton izena jarri zioten. Lehenbiziko musika irakaslea aita bera izan zuen.

A Coruñan eman zuen jendaurreko lehenbiziko kontzertua, 1852an, zazpi urte zituela.

1853an, Martinek Madrilera joateko bidea izan zuen, Espoz Minako kondesak eman zion pentsio bati esker. Espainiako hiriburuan Manuel Rodrigezekin ikasi zuen, biolinista handia. 1854ko martxoaren 23an aurreneko emanaldia egin zuen Errege Antzokian. 1855eko maiatzean, Isabel II.a erreginaren aurrean aritu zen, eta horrek  beste pentsio bat ematea erabaki zuen Parisen ikasketak hobetu ahal izateko.

1855eko uztailean, amak lagunduta, Martinek Pariserako bidea hartu zuen. Abuztuan Baionara iritsi eta han ama hil zen, koleraren ondorioz.  Martinek 11 urte zituen. Baionan Espainiako kontsul zenak, Sarasateren ardura hartu zuen eta Parisera lagundu zion. Nafarroako Diputazioak beste pentsio bat eman zion, eta, beraz, hiru  laguntza izan zituen, Isabel II.arena eta Espoz Minako kondesarena kontuan hartuta. Parisen, Théodore Lassabathie Kontserbatorioko administrariak eta haren emazteak hartu zuten, eta azken hori Sarasateren amatzako izan zen ia-ia.

1856ko urtarrilean, Parisko Kontserbatorioan onartua izateko azterketa gainditu zuen.

Sarasate gaztearen eta gainerakoen artean zeuden desberdintasunak lehen mailako birtuoso baten, eta orkestrako biolinista perfektu baten artean zeuden desberdintasun berberak ziren.

Sarasatek Kontserbatorioan ikasten jarraitu zuen 1859. urtea arte.

URTE ZAILAK. Bohemio bizitza Parisen

Kontserbatorioan aritu ondoren, Sarasatek haur mirari izateari utzi eta biolinaren birtuoso moduan bidea egin behar zuen . 1857tik aurrera, eta batik bat 1860ko hamarkadan, Parisko musika aretoetara maiz joaten zen. Gainera, Paristik kanpo bere burua ezagutarazteko asmoz, bidaiatzen hasi zen: Bartzelona eta Madril (1860), Londres (1861), Baden (1862), Bordele eta Frantziako beste hiri batzuk (1863), Spa eta Saint-Malo (1864), Bucarest (1869).

Urte horietan, berak ondutako lanak ezagutarazten hasi zen, eta arrakasta handia izan zuen. Horrez gain, ganbera musika lantzen zuen eta beste musikagile batzuen lanak jotzen zituen. 

Ameriketan  lehen  itzulia egin zuen (1870-1872) . Bi urte iraun zuen bidaia nekagarrian Sarasatek Ipar Amerikako ekialdeko eta Canadako hiri nagusiak bisitatu zituen, eta Hego Amerikako zati batean, Caracas eta Valparaíso artean, ibili zen. New Yorken, Sarasatek Max Bruchen biolinerako lehen kontzertua estreinatu zuen Ameriketako lurretan.

Ameriketatik itzuli zenean, 1872ko udaberrian, artista ospetsua zen.

Ameriketan izan zituen arrakasten ondotik, Pablo Sarasate izen artistikoa hartu zuen, eta bakarlari ibilbideari ekin zion eromenezko moduan Europa osoan.

Pablo Sarasatek Europa eta Amerika irabazi zituen, bere biolinak entzuleak liluratzeko zuen gaitasunari esker: gozatze perfektua, dotoretasuna, birtuositate behartu gabea eta, batez ere, soinu garbia, aratza eta gardena. Entzuleei zirrara eragiten zien oso modu bizian.

1876a urte erabakigarria izan zen.  Sarasatek  Alemania bereganatu nahi zuen.

Lehenbiziko erasoa hiriburuan egin zuen, Berlinen, eta Sarasate ez zen onik atera... gutxienez, kritikarien hitzetatik:  besteak beste, “zirkorako musika” eta “Espainiako dantza hain txarra, ezen ez baita ezta landua edo ikasia ere” jotzeaz. Hala eta guztiz ere, handik hilabetera, errotik aldatu zen egoera. Vienan sekulako arrakasta lortu zuen. Vienan aritu eta gero, Alemaniara itzuli zen, eta han hainbat hamarkadatan, hil arte, iraun zuen harreman suhar eta leial baten oinarriak ezarri zituen.

Alemania eta Austria menderatzea erabakigarria izan zen Sarasateren etorkizunerako: handitzen ari zen ospea sendotu egin zen, musikari eta interpretatzaile nabarmengarriekin harreman estuak izateko aukera eman zion, eta, gainera, 1877an bere bizitzan garrantzizkoa izan zen elkartze bat gertatu zen: Frankfurt am Mainen Otto Goldschmidt pianista alemaniarra ezagutu zuen. Aurrerantzean ohiko laguntzailea, idazkaria, agentea eta lagun pertsonala izan zuen.

MITOA SENDOTZEA. 

1880ko hamarkadatik aurrera Sarasatek mundu osoan itzuliak egiteari eman zion bizia. Kontzertuetara jende mordoa joaten zen, eta etengabeak izan ziren egin zizkioten omenaldiak eta eman zizkioten sari ohoregarriak.

  

1880 hamarkada horretan, Berthe Marx pianista handia Sarasateren ohiko laguntzaile ibili zen zenbait itzulitan.

1889ko azaroa eta 1890eko apirila bitartean Ameriketako bigarren bira egin zuen. Oraingoan guztiz arrakastatsua izan zen. Ibilaldi bizia eta nekagarria izan zen, eta Ameriketako Estatu Batuetako hirietan, Kanadan eta Mexikon ibili zen. Hurrengo urteetan, Europa osoan itzuliak egiten jarraitu zuen: Herbeheretan, Belgikan, Errusian, Italian, Espainian... Hala ere, nagusi izan ziren Erresuma Batura, Alemaniara eta Frantziara egindako bidaiak. Sarasateren ospea sendotu egin zen: mito bihurtu zen. Arrakastak etengabeak izan ziren ordutik aurrera, hil zen urtea arte.

Errepertorioa osatzeko, beti jotzen zituen lan klasikoak eta musikagile garaikideen lanak. Azken lan horietako batzuk berari eskainitakoak ziren. Bakarlari birtuoso moduan egin zuen lana ez ezik, oso ezaguna ez den beste alor bat ere landu zuen hamarkada horietan: ganbera musika osatutako laukotearekin.

Hil zen urtean, uztail bakoitza iristen zenean bezalaxe, Sarasate San Fermin jaietara joan zen eta lau kontzertu eman zituen. Handik bi hilabetera, Biarrizko etxean hil zen, 64 urte zituela. Biriketan zuen gaixotasuna okertu egin zen eta, ondorioz, hil egin zen.

Sarasate zezenzale amorratua zen eta bere oholtza izaten zuen Iruñeko zezen-plazan sanferminetan. Musika apaingarriak jarri ohi ziren bertan. Zenbait alditan, gainera, zezenketaren buru izaten zen.

1900ean, Iruñeko Udalak Sarasate hiriko seme kutun izendatzea erabaki zuen, eta 1902an gauzatu zen hori. 1903an, gainera, Udalak hiriko pasealeku.

PABLO SATRASATEREN ONDAREA

1893ko testamentuan, Sarasatek Iruñeko Udalari objektu anitz utzi zizkion : bere artelan bilduma, sariak, makilak... eta bere biolin batzuk.  1894 eta 1897 artean, biolin-jotzaileak hainbat objektu eman zizkion Udalari, zilarrezko koroak eta bitxi batzuk, esaterako. 1908an hil ondoren, Iruñeko Udalak museo areto bat egokitu zuen udaletxe zaharreko azken solairuan. Eraikin barrokoa eraitsi zenez, 1951n kendu behar izan zen museoa. Hamalau urteren buruan, Agoitz kaleko Pablo Sarasate Kontserbatorioko beheko solairuan jarri zen ondarea, 1965ean, kontserbatorioa inauguratu zen urtean.  Han egon zen 1977a arte. Hamalau urte iragan ziren museo areto berria inauguratu arte. Areto hau kokaturik zegoen San Joan bataiatzailea Apaiztegi zaharreko kaperan, Merkatuko kalean, Udal Artxibategia dagoen egoitzan. Han egon zen 1991tik 2008 arte. Orduantxe egokitu zen egungo erakusketa aretoa, zaharberritu zen Kondestablearen Jauregian, Kale Nagusian.

Pablo Sarasateren testamentua Parisen egin zen 1893ko irailaren 28an:

''Iruñeko Udalari honako hauek uzten dizkiot oinordetzan: nire erlojuak, gorbata orratzak, eraztunak, diamanteak dituzten bitxiak, sariak, koroak, palmak, agiriak, brontzezko objektuak, koadroak, bustoak eta oroigarriak. Bilduma hau beira-arasa berezi batean erakutsi beharko da. Bertan jarri beharko da objektu bakoitzaren jatorria.

Halaber, oinordetzan uzten dizkiot nire bi biolinak, Vuillaume eta Gand izenekoak (azken hau Parisko Kontserbatorioan lehen sari gisa eman zidaten), baita nire arkuak ere... Biolin hauek erakutsiko dira artista-oroigarriak gordetzen dituen beira-arasa horretan, hautsetik eta hezetasunetik behar bezala babesturik.

Aipatu Udalari oinordetzan uzten dizkiot Parisko nire gelan dauden mota guztietako altzariak eta altzari objektuak...

Oroigarriak eta musika tresnak dituen bilduma guztia, baita altzari guztiak ere, gela berezi batean jarri beharko dira. Gelak nire izena izan beharko du eta herritarrek inolako arazorik gabe bisitatu ahalko dute''.

                                                                                       

                 ESTEPAN URKIAGA                                                LAUAXETA                                                      (1905-1937)

Ikasketak jesulagunekin

Esteban Urkiaga, "Lauaxeta" Laukizen jaio zen 1905ean eta Mungian bizi. Durangoko jesulagunen ikastetxean latina eta erretorika ikasi ondoren, abadetza-ikasketak egin zituen Loiolan eta Oñan, baina mezaberria eman baino lehenago utzi egin zuen komentua. Loiolan euskaltzaletu eta literatur zaletu zen, aita Estefania irakasle euskaltzalearen eta Euskal Akademia osatzen zuten lagunekin, Zaitegi eta Ibinagabeitiarekin, besteak beste, Garai hartan latineko klasikoen itzulpenak egin zituen.

Euzkadi egunkarian kazetari-lanetan

Komentua utzi zuenean Euzkadi egunkari nazionalistan hasi zen lanean. Hasieran Orixeren laguntzaile izan zen eta, hau Orexara, Euskaldunak poema idaztera, joan zenetik aurrera, euskal orrialdearen arduradun. Garaiko bizitzaren gaineko kronikak idazten zituen egunero-egunero.

ITAUNA

Maitatzen bazaitut, itaundu dautsozu 

leyuan klisk-dagin illargi-izpijari. 

Larrosa zuriko txindor kantubari 

itza artu eziñik gaba igaro dozu.

Axiari itaundu dautsozu legunki: 

berak baña jolas dagi zeure ulian. 

Ete dakije ezer ixarren unian? 

Mosu dagitzube gustijak kutunki...

Itaundu dautsozu zeru garbijari, 

itxasoko uiñai ta ixadi orori. 

Maitasun orretzaz baña, maite ori, 

ez dautsozu itaundu zeure bijotzari!

Literaturan, kultur sustapenean eta politikan murgildurik

Europako literatur joerak ondo baino hobeto ezagutzen zituen, mitinak ematen zituen, kultur ekitaldi eta irratsaioetan parte hartzen zuen, euskara irakasten zuen, herri-abestien bilketa bultzatu zuen, poeta gazteei laguntzen zien. Hitz batean euskararen eta Euskal Herriaren aldeko langile nekagaitza zen Lauaxeta.

Zorigaitzeko gerrak eraman zuen

Espainian Francoren Altxamendua sortu zenean, zeregin guztiak alde batera utzi eta Eusko Gudarostean sartu zen. Komandante-graduarekin, milizien antolaketan eta propaganda-lanetan aritu zen. Gudari aldizkaria eta euskarazko Eguna egunkaria kaleratu zituen.

Eginkizun horietan ari zela, Gernikako bonbardaketaren ondorioez argazkiak egin nahi zituen kazetari frantses bati laguntzera joan zen. Faxistek preso harrapatu eta Gasteizera eraman zuten Lauaxeta. Heriotza-zigorra ezarri eta fusilatu egin zuten. Heriotzaren zain zegoela idazki hunkigarriak idatzi zituen.

Mendi eze, ikurrin eder,
aske nahi zaitut axian.
Amar gazteren lerdena
makila luzez bidian

Mendi-bitxidor berdiok,
arin or duaz kantari:
"Dana emon biyar yako
maite den askatasunari".

Gaztedi honen didarra
bai dala didar zolija!
Aberri baten samiñez
urduri dabil erija.

Askatasun-goxalderuntz
sugarra dira basuak.
Sugarra basuak eta
zidar argija itxasuak.

Or duan ozte-aldrea
aberri-miñez kantari!:
"Dana emon biar yako
maite den azkatasunari".

Gazte horreik goruntz duaz
abesti ta ikurriñez.
Lañuan baña tiro hotsak:
bedartza dager odolez.

Ikaraz duaz usuak,
mendija dago ixillean.
Hamar gazteren lerdena
bixitza barik lurrean!

Eta illuntzeko bakian
norbaitek darrai kantari:
"Dana emon biar yako
maite dan azkatasunari"!

Poeta bikaina

1930ean I. Olerti-Eguneko sari nagusia irabazi zuen Maitale kutuna poemarekin. Hurrengo urtean lehen poema-liburua argitara eman zuen: Bide barrijak, estetika ere berrituz. Europako modernitatea euskaraz eman nahi zuen, gaia eta hizkuntza berritu: maitasuna, existentzialismoa, heriotza. Liburuak eztabaida sortu zuen euskaltzaleen artean planteatzen zituen ideia modernoak zirela eta.

Bigarren liburuan Arrats beran (1935) olerkigintza herrikoia landu zuen: herriko pertsonaiengan oinarrituriko balada, erromantze, irri-kantak. Herri poesia eta sinbolismoa uztartu zituen estilo berrituaz: musika, metaforak, kolore eta sentsazioak, denboraren iragana adieraziz.

Idazkera zaila dauka, garbizalekerien erabiltzailea, baina gainera apropos zailtzen zuen olerkia iradokizuna erabiliz eta mamia ezkutatuz. Euskalkietako esamoldeak, arkaismoak, herri-txokoetako hitzak, denetarik erabiltzen zuen. Antzerkia ere idatzi zuen: Asarre aldija, Epaiya, irria sortzeko eginak. Balbeak, Iru gudari itzulpenak dira. Ipuingintzan ere jardun zuen: Iluntzeko izarra, El fusil del abuelo, Campa de guztiz ederra, gerra garaiko giroa erakutsiz. Euskadi nazioa bakezaletasunean eta kulturan eraikitzearen aldeko zen; zuzentasuna arrazoiaren indarrez defendatu behar zela idatzi zuen sarri. Euskadi ikasia eta kulturaduna nahi zuen, herria kulturaz jantzi beharra zegoela eta abertzale ezjakinik ez zuela onartzen esaten zuen.

PABLO SOROZABAL                      (1897-1988)

Konpositore eta orkestra zuzendaria (Donostia 1897-Madril, 1988). Opereta eta zarzuelaren azkenetariko sortzaile ezagunetarikoa. Sorozabal lan sinfoniko, koral eta instrumentalen katalogo garrantzitsu baten egilea da. Aipatzekoa da baita, txisturako egin zuen errepertorioa.

Langile-familia euskaldun batean jaioa. Jose Mari aita, hargina lanbidez eta "Asteasu" eta "Portzale" ezizenez ezaguna, bertsolaria izan zen denbora batez. Musikari gazteak haurtzaroa kaleetan igaro zuen eta oinarrizko heziketa eskasa izan zuen.

Akademiako musikarekin eduki zuen lehen kontaktua Euskalerriko Adiskideen Elkarteak eskaintzen zituen doako solfeo klaseei esker izan zen. Han biolin eta pianoko klaseak ere jaso zituen. Laster sartu zen Donostiako Orfeoiaren haurren sailean, erakundeari berari lotua zegoena.

Nerabe zela, instrumentista moduan hasi zen lan egiten zinema, kafe, gau-jai, zarzuelaren ikuskizun eta hiriko beste ekintzetan. Musikako lehen lanpostua, Novedades zinemako biolinista bezala izan zen beste  hiru kideekin.

 Garai honetan hasi zen Sorozabalen interesa konposizioaren inguruan. Hain miretsia zuen Jose Maria Usandizaga (1915) hil ondoren.

MAITE

 Sorozabalek “ los indepebdientes” izenarekin ezagutzen den Donostiako gazte bohemio eta ikonoklasten taldea osatzen du. Talde honen bilerei esker etorkizuneko aukera intelektual eta artistikoak ikusi zituen, eta baita sentsibilitate politiko baten garapena ere, sozialismo eta anarkismoaren artean kokatua zegoena.

1919an Madrilera joan zen. Orkestra Filarmonikoan sartu zen. Urte bat beranduago Donostiako Udalaren ikasketa beka bat lortu zuen, euskal gaien inguruko harirako Cuarteto berri bat aurkeztu ondoren. Sorozabal Leipzigera joan zen bizitzera. Alemaniako egonaldia Gipuzkoako Aldundiaren urteko pentsio bati esker luzatu zen.  Bertan  orquestra bat alokatu   eta zuzendari moduan debuta egin  eta Capricho español bere lana estreinatzeko aukera izan zuen.

Sorozabalek sormen esfortzu guztiaren arreta antzerki lirikoan jarri zuen. Arlo honetan, azkar nabarmendu zen garaiko autore dohatuenetako eta berritzaileetako bat bezala. Bere bizitza behin betiko 1933an egonkortu zen, Enriqueta Serrano aktore abeslariarekin ezkondu eta Madrilen bizitzen jarri zenean. Urte bat beranduago bere seme bakarra izango zen Pablo jaio zen. Errepublika garaian, Sorozabalek beste bi arrakasta lortu zituen La del manojo de rosas (1934) sainete lirikoarekin bata eta La tabernera del puerto (1936) zarzuela handiarekin bestea. Aipamen berezia merezi du Adiós a la bohemia (1933) "opera txikiak", Pio Barojaren libretoarekin egina. 

La del manojo de rosas. Zarzuela.

Gerra zibila hasi zenean erbeste aldiari uko egin zion eta Udal Bandaren zuzendaritzapean jarraitu zuen. 1937an Levante eta Katalunian ibili ziren, Madrileko frontearentzat dirua biltzen. Euskal milizientzat ereserki bat idatzi zuen, Eusko indarra-Euskadi libre, urte batzuk geroago Marcha de Deva bezala aurkeztuko zuena. Gerra egoerak txundituta, 1938an dimisioa aurkeztu zuen bere postuan eta gatazkaren amaiera Valentzian itxaroten du.

Bere egoera Erregimen berriaren aurrean estua zen eta Egile eta Editoreen Elkarteko batzorde batek "erreserbekin" baztertzen du. Musikaria liskar profesionalen biktima da eta zenbait boikot eta zentsura jasaten ditu. Hala ere, publikoa bere alde eduki zuen eta baita kritikaren begirunea ere. 

DEBA 

Gerra osteko jendaurreko itxurazko berritzeak ez ditu alde batera utziko autoritate eta erakundeekin dituen liskarrak eta eztabaidak. 1952. urtean Orkestra Filarmonikoan zuen kargua utzi zuen.

Sorozabalek poliki-poliki hasieretako euskal ildoari ekiten dio berriz ere konpositore bezala. Euskal folklorean oinarrituriko pieza instrumental eta koralak idazten ditu, hala nola, Nemesio Etxanizen  hitzak zituen Gernika (1966-1976) kantata.

Musikariaren samintasuna eta frustrazioa handituz joan ziren bere azken egunak iritsi arte. Ospea eman zion eta partaide zen musika eta antzerki tradizioaren kolapsoa, tristura handiz bizi izan zituen. Garaiko gizartearen kultura zaletasunak :futbolaren ikuskizuna, rock musika, telebista… gorroto zituen. Etsipen profesional eta politikoez gain pertsonalak ere izan zituen: bere emaztea 1958an hil zen eta bi urte geroago Sorozabalek ezkerreko begian zoritxarreko operazio batzuk izan zituen, hauetatik erabat inoiz sendatu ez zelarik. 

1988an bere Madrileko etxean hil zen  omenaldi eta sari ezberdinak jaso ondoren , baina heldutasunean zehar hain maite izan zituen bere bi lanak estreinatuak ikusi gabe: Juan Jose eta Gernika obraren behin betiko bertsioa, musikariak bere amari eskainitakoa.

GERNIKA

LUDWIG VAN BEETHOVEN
           (1770-1827)

Beethovenekin topatu  izan bagina  Vienako kaleetan 1820an, behar bada pentsatuko genuke pertsona berezia edo arraro xamarra zela.  Modu traketsean janzten zen, ileak  orraztu gabe ibiltzen zituen, bizarra begietaraino iristen zitzaion,  txapela  hala moduz jantzia… hau da, ez zela oso txukuna janzteko kontu horietan.  Ibilera ere  berezia zuen: pauso luze eta indartsua, marmarka eta hainbat keinu egiten zituen eta batzuetan inongo arrazoi jakinik gabe izugarrizko barre algarak,  kantuak ,   oihuak jaurtitzen zituen; edo bere poltsikotik koadernoa atera, zerbait idatzi eta ibiltzen jarraitzen zuen.

Bere etxeraino lagundu izan bagenu berriz,  pentsatuko genuke  ez zela oso atsegina izango Beethoven bizilagun izatea.  Bere etxea kaos eta desordena hutsa zen: partiturak  lurretik, pianoa  hainbat soka hautsirekin, altzairuak  hala moduz kokatuak eta pixontzia denon  bistan.

Beethovenek dorpea izan behar zuen bai, baina  laguntzat hartuko bagintu,  zegoen lekuan egon da ere, egiten ari zena utzi eta besarkada estu eta indartsu bat emango liguke, hori bai,  bidean aurkitutako  mahai edo aulkia hankaz gora  jarriaz.  Eta besarkadaren ondoren  eskua adeitsuki, eta indartsu eskainiko liguke.

Baina  Vienako kaleetan zehar jarraitu izan bagenu, bera ez zen ohartu ere egingo, gorra baitzen. Imajina dezakezue zein sufrimendu izan behar duen musikari batentzat  nota bat bera ere ezin entzuna? Horregatik,  bere begiradan tristura sakon bat ere antzemango genuke.  Berekin  komunikatzeko,  bere koadernotxoa erabiliko genuke, eta    guk idatzitakoa  ona, barregarria zela pentsatuko balu, ziur irribarre zoragarri bat eskainiko ligukeela.

Diote  Beethoveni ez zitzaizkiola  bisitak asko gustatzen. Hau da, lanean ari bazen zerbait idazten jenderik ez zuela  nahi izaten etxean. Baina  gustuko  pertsonekin oso adeitsu eta maitagarria zen.  Egia da,  batzuetan lagunak ere ez zituela  ondo tratatzen, baina damutu ondoren  bazekien  barkamena eskatzen eta lagunek  barkatzen zioten.

Era desberdinetako laguntzak jaso bazituen  mezenas aristokratengandik ere, Beethovenek ez zituen haien kapritxoak eta nahiak egingo, eta beti bera zen bezala  onartu beharko zuten: bere jantzi  zimurtu eta itxurarekin, bere algara zaratatsuekin eta bere jenio txarrarekin. 

 Beethoveni ez zitzaion  gustatzen pianoa jotzea jendea entretenitzeko eta gorroto zuen jendea hurbiltzea konposatzen ari zenean.  Pianoa jotzen zuen berak nahi zuenean eta orduan ziur zegoen  jendeak bere musika baloratuko zuela. Behin , bilera elegante batetan pianoa jotzen ari zela, ondoko gelan Dukea modu zaratatsu batean neska gazte batekin ligatzen ari zen, eta Beethovenek  pianoa jotzeari utzi, altxatu eta horrelako zerriarentzat ez zuela joko oihukatu omen zuen. Bilera elegante hura  bat-batean  amaitu zen.

Beethovenen lagun edo ezagunen batek arazoak bazituen  beti egoten zen prest esku bat botatzeko. Behin,  Bach-en alaba gazteenari ere ekonomikoki lagundu zion. Baina gorreria handitzen zihoan heinean , nahiz  eta onbera izan  ez zen hainbeste fidatzen jendearekin. Pentsatzen zuen bera engainatzen saiatzen ari zirela.  Mesfidatia bihurtu zen batez ere etxe zaintzaile , neskame eta zerbitzariekin . Beraz, neskame eta etxe ugari izan zituen.

“ Berdin da” “ ez du axola” ez ziren Beethovenen hiztegian sartzen. Berethovenentzat partitura bateko nota bakoitza  oso garrantzitsua zen, baina  baita kafea egiteko modua ere. Bere kafeak  kikara bakoitzeko hirurogei kafe ale behar zituen, 60 eta ez 59 edo 61. Kafearekin bezalaxe zen janariarekin.  Behin jatetxe batean  berak eskatutako platera ez zioten zerbitzatu,  zerbitzariari kexatu eta  honek modu desegokian erantzun eta sukaldean  sartu zen.  Hurrengoan, zerbitzaria beste bezero batzuentzako plater batzuekin atera zenean Beethovenek berea bota zion aurpegira.

Beethoven iritsi zaigu  jenio txarreko gizon bezala, baina bazituen bere gauza onak ere, adibidez : umorea eta  zorte txarreko  zela onartzea . Berak zioen “ bizitza zoragarria da  baina  niretzat pozoitua dago” . Beste edozein  pertsona gor gelditu izan balitz gainbehera joango zatekeen, baina berak jakin  zuen heroi bat izaten. 

Beethovenentzat bere lanak, sinfoniak idaztea borroka bat izaten zen, ideiak asko lantzen zituen, zuzendu, hobetu, pentsatu... batzuetan urteak ematen zituen lan bat bukatzen. Horren adibide dira bere lan koadernoak, bere lanak nola aldatzen diren ikusteko hasieratik bukaerara.

Bosgarren sinfonia, bere gorrerira ohitzen ari zen garaian idatzi zuen, eta etorkizunari aurre egin nahi diola antzematen da.  Baina aldiz , biolontxelo eta pianorako idatzitako 3. sonata, garai berdintsuan idatzitakoa, oso lan lasaia  da.

Beethovenen 5. sinfoniako lehen mugimendua.

<

Piano ikasle askorentzat ikasgai  erakargarria. 

Elisarentzat sonata

Beethovenen musika  gogorra eta indartsua dela esan daiteke baina   aldi berean alaia, gozo eta umoretsua ere bada .  Eta batez ere naturarekiko zuen errespetua eta maitasuna erraz entzun daiteke bere hainbat lanetan, batez ere “ Pastoral “ sinfonian.

Pastoral sinfonia.

 

Bere bizitzako gertakizun garrantzitsu batzuk:

1770.urtean musikari lotuta zegoen familia batean. Ludwig bere aitonaren izena jarri zioten. Ludwig aitonak Boon-eko kortean  ospea zuen.

Johannek,  Beethoven  aita,  semea Mozart bezalakoa izatea nahi zuen, bere kontura aberasteko. Aita ez zen oso gizon fina. Izugarriko mozkorraldiak harrapatzen zituen eta semea esnarazten zuen gau erdian pianoa jo zezan.

Ez dakigu ziur bere jaiotze eguna eta bere aitak jaiotze urtea ere aldatu egiten zuen, 1772an jaio zela esanez, eta   bere semea ere prodijio bat zela erakutsi asmoz.

Ez zen haur prodijio bat  baina 16 urterekin piano-jole  eta organo jole bikaina zen eta  ordurako hainbat lan idatziak zituen.   Gehiago ikasi eta sakondu behar zuela eta, Vienara  bidali zuten. Baina  bi aste soilik bertan igarota bere ama gaixotu eta etxeratu egin zen. Bi aste horietan Mozartekin topatu zen, Mozart bere ibilbideko gailurrean zegoen, eta honek  esan omen zuen :” erne mutiko  honekin zer esana emango du eta”.

Bonnera itzuli ondoren bere ama hil egin zen, eta bere ardurapean gelditu ziren bere anaia gazteak. Aita guztiz alkoholizatua baitzegoen. Lau urtez Bonneko kortean biolin jole bezala aritu zen bere familiari jaten emateko.


Pianorako sonata: Ilargiaren argia

1792an  Haydn Bonnen izan zen,  Beethovenen lan batzuk erakutsi zizkioten eta  honi klaseak ematera prestatu eta berekin eraman zuen Vienara.  Urte berdinean aita hil zen eta bere anaiak hartuta betirako  Vienan aurkituko  du bere bizilekua.

Vienan  musikari bezala  edozein lan egiteko prest zegoen, baina Haydnen klaseak ez zitzaizkion  oso onuragarriak gertatu.  Edozein modutan azkar lortu zuen ezaguna izatea: kontzertu ugari eskainiz,  klaseak emanez. Garai haietan kontzertuak  aristokraten  etxe eta  palazioetan izaten ziren. Entzuleak  goi mailako gizon eta emakumeak ziren. Beethovenek , lehenik  Bach eta Mozarten lanak interpretatzen zituen  eta   gero bere lanak.  Baina  benetan fama bere bat-batekoek eman zioten: norbaitek gai bat jarri eta berak obra oso bat osatzen zuen.

Hirugarren hamarkadan  zegoenean bere lagunei esan zien gorra gelditzen ari zela eta bere lagun Maelzeli ( metronomoa asmatu zuena) tronpetilla handi bat eskatu zion, baina traste hura ez zitzaion baliagarri suertatu.  Bere gortasuna handitzen joan zen eta bere bizitzako azken bederatzi urtetan ez zuen ezer entzun.

Bere gortasunagatik ezin zituen piano kontzertuak eskaini, baina kontzertuak zuzendu zituen ia azkenerarte.  

Ez zen sekula ezkondu. Batzuk bere proposamena ez zuten onartu: erotuta zegoela pentsatzen zutelako, edo jada ezkonduta zeudelako. Beste  emakume aristokrata  batzuk maitemindu ziren Beethovenetaz, baina ezin izan zuten ezkondu  gure adiskidea Ludwig van Beethoven zelako. Van soilik eta ez von. Von aristokraten ezaugarriazen baina van oso arrunta.

1805ean Frantsesak Vienan sartu ondoren,Beethovenek  bere opera bakarra estreinatu zuen “ Eleonor”. Ez zen unerik egokiena, aristokrata gehienak  ihes eginda baitzeuden. Beraz, entzule gutxi eta arrakasta gutxiago.  Baina bere lagun batek bilera bat prestatu zuen bere etxean kultura eta artearekin lotura zuten hainbat pertsonekin opera  hobetzeko. Eta horrelaxe guztiz aldatu zuen , baita  izena ere “ Fidelio”. Eta hau inoiz idatzi den operarik onenetakotzat hartzen da.

Frantziar ejertzitoa Napoleonen gidaritzapean zegoen eta hasieran Beethoven guztiz txunditurik zegoen honekin, sorrera umil bateko gizona Europako boteretsuena izatera iritsi zelako. Beethovenentzat gizaki guztiok  berdinak gara jaiotzetik, hortik dator 9. Sinfoniako hizkiak diona “ Gizaki guztiak anaiak gara” eta aristokraziaz ez zen fida. Horrela,  bere 3. Sinfonia edo “ Heroika” Napoleoni eskaini  zion. Baina  honek beranduago bere burua  Frantziako enperadoretzat izendatu zuen,  eta Napoleoni eskainitako   orria hartu eta hautsi egin zuen.

1815ean bere anaia Kasper hil zen eta  9 urteko semearen  tutore izendatu zuen Ludwig. Hau da, semearen ardura zuen  koinatarekin batera. Bere koinatarekin oso gaizki moldatzen zen eta bere bizitzako urterik  ilunenak izan ziren hauek.  Bi urtez ez zuen ezer idatzi.

1817an berriro idazten hasi zen, eta bere azken hamar urtetan bere lanik onenak idatzi zituen. Sufrimendu, poz eta  etsipenaren adierazle guztiak.

1827an hil zen eta bere hiletan  izugarrizko jendetza elkartu zen eta kaleetara jende asko  hurbildu zen azkenekoz  Beethoven agurtzera.


7. sinfonia.   Hileta. Allegreto

Beethovenen 9. sinfonia  4. mugimendua